Elazığ'dan Amerika'ya İlk Kez Duyacağınız Bir Göç Hikayesi…

 Özel Haber/Elazığ 
Hasret ATA    Feyza Nur DİKİCİ 

Fırat Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Meryem GÜNAYDIN, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi’nde yayımlanan bir makalesinde Elazığ ve Hüseynik’e ait okumaya doyum olmayan bir göç konusunu ele aldı. Çalışmada Hüseynik’ten Amerika’ya göç eden ilk Ermenilerden olan Hagop Bagigian’ın göç süreci ele alındı.

Konuyla ilgili açıklamalarda bulunan Doç. Dr. Günaydın, çalışmaya konu olan göç sürecini ve zevkle okuyacağınız bir hayat hikayesini bu kez Hakimiyet okurları için anlattı. 

İşte Hüseynik’ten Amerikaya bir göç hikayesi…

“HARPUT MİSYONERLERİN RAPORLARINDA ÖNEMLİ BİR YERE SAHİP”

Doktora konusu "Vilayat-ı Sitte'den Amerika'ya Göç" olup göç araştırmaları yapan Doç. Dr. Meryem Günaydın şu bilgileri aktardı:

"Amerika’ya ilk göçler bu bölgede Ermeniler tarafından gerçekleştiriliyor. Misyoner hareketlerinin oturmasından ve konsoloslukların yerleşmesinden sonra göç zaten hareketleniyor ve yoğunlaşmaya başlıyor. Hüseynik aynı zamanda misyonerlerin raporlarında özel bir yere sahip. Bu bölgeden göç edenlerin sayısından da sürekli olarak yazdıkları raporlarda bahsediyorlar. Bu da dikkat çekmesine neden oluyor. Hem mesafe olarak Harput’a yakın olması hem de Ermenilerin meskûn olduğu, gelen misyonerlerin ev tutarak yerleştiği, çocuklarına baktırdığı kişiler buradaki Ermenilerden olduğu için dolayısıyla burası misyonerlerin hedef noktası gibi düşünülebiliniz."

“BU BÖLGEDEKİ GÖÇ MİSYONERLİK FAALİYETLERİNİN BİR SONUCU”

Amerikan misyonerlerin teşviğiyle Ermeniler Harputt'an Amerika'ya göç etmek istemişlerdir.  Fırat Koleji Müdürü James Barton, ABCFM'ye yazdığı raporunda bu durumdan bahisle 'Amerika'ya gelmek için Hüseynik'ten çok sayıda Ermeni haber bekliyor' şeklinde bir bilgi notu paylaşıyor. Dolayısıyla bu bölgeden göç misyonerlerin teşvikiyle başlıyor. Zaten Osmanlı’nın ekonomik olarak muhtel durumda olmuş olması, uzun süren savaş koşulları, askerlik yükümlülüğü gibi bir takım itici faktörler ile Amerika’nın da endüstriyel konudan fırsatlar ülkesi olması, gelen misyonerlerin fırsatlar ve zenginler ülkesi olarak bahsetmesi, “o kadar mükemmel bir ülke ki hapishaneleri bile boş” şeklinde anlatılması buradaki insanları cezbediyor. 

HAGOP BOGİGİAN HAKKINDA

Hüseynik’li Hagop Bogigian ise babasız büyüyen ve vakti zamanında Muş’tan göç edip Hüseynik’e yerleşmiş Ermenilerden birinin çocuğu. Annesi pamuklu bez dokuyarak geçimini sağlayan bir kadın. Hagop Bogigian misyoner okullarına katılıyor. Annesi de Hüseynik’e gelen misyonerlerin kurmuş oldukları Pazar Okulu’na katılıyor. 

“HAGOP BOGİGİAN HÜSEYNİK’TEN İLK GÖÇ EDEN ERMENİ”

Hagop Bogigian, almış olduğu eğitimlerden sonra Çüngüş’te lokal okullarda öğretmenlik yapmaya başlıyor. Birleşik sınıfları okutuyor. Başlangıç noktası olarak öğretmenlik yaptığı bu dönemden bahsedebiliriz.  Diyarbakır’da sürekli yurt dışıyla irtibatı olan bir papazla tanışıyor ve yurt dışına karşı bir ilgi oluşuyor. Hagop Bogigian, kendisine yeni fırsatlar arayan bir kişi olduğu için tipik bir göç öyküsüyle hayatı değişmeye başlıyor. Yapacağı göç için bir ayak izi lazım. Bu ayak izlerini de misyonerler döşüyor. Misyonerlerin referansıyla Amerika’ya dönen tıp misyonerleriyle irtibata geçiyor ve refakatleri sonucunda nihayetinde Amerika’ya göç ediyor. Sonuç olarak Hagop Bogigian Hüseynik’ten ilk göç eden Ermeni olarak tarihe geçiyor.

“ŞARTLAR HAGOP’U KARARINDAN DÖNDÜRMÜYOR”

Amerika'ya göç eden kimseler Avrupa limanları üzerinden gitmektedir ve misyonerler genellikle bu yolculuklarında bir süre Avrupa'da kalarak misyon merkezleri yararına bağış topladıkları görülmektedir. Hagop Bogigian da bu süre zarfında refakatinde olduğu doktor ve aynı zamanda misyoner olan kişinin çocuklarına bakıyor ve bu sürede de çocuklarla İngilizce konuşup dilini geliştirmeyi amaçlıyor. Zaten yaşanan bu göçte ailesinin de pek hevesi yoktur. Ama yeni imkanlara erişmek için gitmek istiyor. Hagop Bogigian, herkesin yaşadığı sorunları yaşıyor, gerek beslenme konusunda olsun gerekse refakatinde  olduğu doktor misyonerin ona iyi davranmamış olması ve bir süre sonra ondan ayrılmış olması da onun meşakkatli bir süreç geçirmesine sebep oluyor. Gittiği yerde Türk Fesi takmak suretiyle yardım alabilmek için tanıdık birilerini arıyor.  Liverpool'un rıhtımlarında dolaştıktan sonra sokaklarında dolaştığı sırada kendisi gibi gibi Türk fesi takan bir adam görmüştür. Suriye'nin Beyrut kentinden bir Ermeni olduğunu büyük bir sevinçle öğrenmiştir. Bu kişi vasıtasıyla bir Ermeni tüccarla tanışmıştır. Bu Ermeni tüccarın Manchester'da bir pamuk fabrikası ve mallarını Türkiye'ye, Mısır'a ve Hindistan'a kadar taşıyan gemileri vardı. Bu Ermeni beyefendi Bogigian’ın yaşadığı deneyimlere atıfta bulunarak İstanbul’a geri dönmesini tavsiye etmiştir. Hatta İstanbul’a gidecek olan kendi yük gemisine sahip bir vapuru olduğunu ve Bogigian’ı kaptanın yanında sorumlu olarak gönderebileceğini söylemiştir.Bogigian her şeye rağmen Amerika’ya gitme fikrini değiştirmemiştir.  Bu Ermeni tüccar  Bogigian’a iki İngiliz sterlini ile birlikte Liverpool'dan Amerika’ya Cunard Line ofisinden üçüncü sınıf bir bilet almıştır. Bu ermeni tüccar vasıtasıyla doktor arkadaşı Bogigian’a karısının erkek kardeşine hitaben yazdığı bir mektup vermiştir.Gemideyken Bogigian tanıştığı kimselere sorular sorarak İngilizce öğrenmeye çalışmıştır. 10 Ekim 1876'da Boston’a varmıştır.Bogigian Boston’a vardıktan sonra Haverhill'e doktorun karısının erkek kardeşine hitaben yazılan mektup ile o adrese gitmiştir. Burada odun kesme gibi ev işlerine yardımcı olmuştur. ev sahibinin babasından biraz İngilizce öğrenebilmiştir. 

“BİRÇOK SEKTÖRÜ DENEDİ”

 Hagop Bogigian’ın vardığı yerde kilise ve Pazar Okulu'nda Ermeniler bir araya gelmekteydi.Ermenilerin çok iyi bir şekilde birbirlerine kenetlendiği yerlerde bulunan Hagop Bogigian, birçok misyoner ve önemli kişilerle tanışmaya başlıyor. Kendine yeni bağlantılar ve referanslar ediniyor. Sonrasında deri tabaklama işine başlayan Hagop Bogigian, geliri olmadığı sonra matbaa işine başlar ve dizgicilik yapar ama bu işte de fazla devam etmez ve iş değişikliğine gider.

“İSMİNİ DÜNYAYA DUYURMUŞTUR”

Daha sonra Rahip Anderson ile tanışır ve onun vasıtasıyla bir takım işler yapar ama devamı gelmez. Bogigian, daha sonra kurduğu bağlantılardan Amerika’dan tarım aletlerinin satışını yapma konusunda tavsiyeler alır. Ancak Hagop Bogigian’ın giderken yanında Şark Halısı götürmüş olması onun için bir değişim noktası oluyor. Kurmuş olduğu işletmenin konumu, birçok önemli noktaya yakın olması ve Harward Üniversitesi’nin hocaları, sanat tarihi profesörlerinin müşteri kitlesi içerisinde yer alması Hagop Bogigian’nın ismini duyurması konusunda çok etkili oluyor. Şark Halıları başta olmak üzere Şark ürünlerini satması büyük ilgi uyandırıyor. 

“İTHALAT VE İHRACAT YAPARAK HAYALLERİNİ GERÇEKLEŞTİRMİŞTİR”

Açmış olduğu işletme sayesinde hayalini kurmuş olduğu servete ulaşıyor ve hayatı tamamen değişmeye başlıyor. En önemli özelliği ithalatçı ve ihracatçı olmuş olmasıdır. Yaptığı birçok işle tanınan bir isim olan Hagop Bogigian Amerika’nın yerel gazetelerinde de çok fazla yer almakta. Kendisi gibi Hüseynik’ten gelen göçmenlere de birçok konuda yardımcı oluyor. İşleri ilerleten Hagop Bogigian, bir dernek kuruyor, Bogigian Amerika’ya göçe Hüseynikli genç Ermenileri teşvik ettiği gibi göçlerinde de yardımcı olmuştur. Yeni gelen göçmenlere yardım etmek üzere kurucu üye olarak Bogigian, 1888’de Worcester’da Hüseynik Eğitim Birliği’ni (Educational Society of Hussenig) ve yine Worcester’da 1890’da Hüseynikli arkadaşlarıyla birlikte Near East Bundle-wood Company’i kurmuştur Kurmuş olduğu dernek tamamen Hüseynikli Ermenilere yardımcı olmak amaçlıdır. Bogigian birçok Ermeni göçmene sahip çıkmıştır.

FIRAT ÜNİVERSİTESİ HARPUT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ HAKKINDA:

Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi sosyal bilimler alanında, Elazığ ili ve yakın çevresini konu alan özgün çalışmaların yayınlandığı uluslararası bir dergidir. Dergi; Yılda 2 sayı (Mart-Eylül) yayınlanmaktadır.