Program Doğruysa Görünen Yanlış mı?
Rüveyda Sadak
Yakın günlerden birinde görülen bir olay… Bu ne bir ekonomik kaygı ne sanat ve ne de sadece dini bir ayin… Peki hangisi? Hiçbiri.
Bahsettiğimiz turistik bir mekân ve sahnede enteresan şekilde bir gösteri. Semazen ve balerin aynı sahnede. Bu bir marjinallik mi ya da ileri boyutta dikkat matematiği mi? İkisi de değil! Ayrı program değil de aynı programda yer alan bu çelişki, neyin çok yönlü tanıtımı olabilir? Biri dini, diğeriyse sanatsal alan olan fakat yapısal bir sorun olduğunun alenen görüldüğü durum, sebepsiz tutarlılık (!) olmalı. Ne anlama geldiğini bildiğimiz, Mevlevi semâı törenlerinin tasavvufta nasıl bir manaya tekabül ettiğinin farkında olmasaydık belki de öylesine dönüp durduklarını düşünürdük. Ama burada her bir hareketin ayrı bir anlam taşıdığı ve temsil ettiği içerik açısından, önemli bir yeri olduğunu da ifade etmekte fayda görüyoruz. Kimdir mesela semazen? Sadece dönen kişi olarak bilinir ama bu genel olarak bir dönmek fiili değil, Mevlevi semâı etmektir ve bu törenlerin asıl kişisi de Mevlevi dervişidir. Mevlana’yı anmak dolayısıyla her yıl düzenlenen vuslat törenlerinde yapılan ve manasını idrak etmek için yapılan bir tören olmuştur bu gösteri. İnsanın yaratılışını ve dirilişini, kâinatın oluşumuyla tasavvufta daha birçok anlamı olan ve Mevlevi terminolojisinde, işitmek manasıyla bilinen bu gösteride yapılan hareketler farklı manalar taşır. Manevi boyutlu bir tasavvur gerektiren ve tasavvuf terimlerinden biri olan ‘Ney’ fonuyla bu derin manalı gösteriyi gerçekleştiren semazenin yaptığı her şey tabiî ki bir anlam ifade eder. Bu bir resital olmadığına göre ancak tasavvuf yönlü mistik bir dinleti ve gösteri olabilir yani bizzat tasavvufun kendisidir. Mevlevi ayinlerinin yaygın olan Halvetî Devrânı’na göre öncelikle ayağa kalkılarak başlayan bu program, zikir ve devamında okunan ilahilerle giderek hızlanan bir gösteri olur, son olarak da salavat ve tekbirlerle bitirilir. Mevlana için her yıl geleneksel olarak düzenlenen, Şeb-i Arus törenlerindeki Mevlevi semâı gösterisi, mana itibariyle oldukça önemlidir.
Turistik bir mekânda, Mevlevi semâı manasını anlamak amaçlı değil de aynı sahnede bulunan bir sanatı gerçekleştiren kişi için tezahürat beklentisi ne kadar doğru? Çünkü bu bir karnaval ya da şenlik değil ki çok boyutlu olup kapsamı genişletsin? Öyle ya biri tasavvuf sembollerinden semazen iken, diğeriyse sanatsal bir sembol olan balerin.
