Ceza muhakemesi hukukunda adil yargılanma hakkı, hem maddi gerçeğin ortaya çıkarılması hem de usule uygun bir yargılamanın gerçekleştirilmesini hedefler. Bu bağlamda, ilk derece mahkemesi kararlarına karşı başvurulabilecek kanun yolları, bireylerin adalet arayışlarında önemli bir güvence işlevi görmektedir. İstinaf, Türk Ceza Muhakemesi Hukuku’na 2004 yılında yürürlüğe giren 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile dâhil edilmiş ve 20 Temmuz 2016 tarihi itibarıyla fiilen uygulanmaya başlanmıştır.
İstinaf kanun yolu, ilk derece mahkemelerince verilen bazı hükümlerin hem hukuka uygunluk hem de maddi yönden denetlenmesini sağlayan olağan kanun yoludur. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 272 ila 285. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu yönüyle temyizden ayrılır; çünkü temyiz yalnızca hukuki denetim sağlarken, istinaf hem hukuki hem de maddi denetim yapar. İstinafın amacı; hatalı kararların düzeltilmesi, yargılamada yapılan usul hatalarının giderilmesi
ve hak kayıplarının önüne geçilmesidir. Böylece daha hızlı ve etkin bir yargı sistemi oluşturulması hedeflenmiştir.
İstinafa Başvuru ve Süreci
İstinaf başvurusu, hükmü veren ilk derece ceza mahkemesince verilen kararın taraflardan biri tarafından üst mahkemeye götürülmesiyle başlar. CMK m.273’e göre, hükmün tefhimi veya tebliğinden itibaren yedi günlük süre içinde istinaf yoluna başvurulmalıdır. Bu başvuru, kararı veren mahkemeye verilecek bir dilekçe ile yapılır. Başvuru üzerine dosya, ilgili bölge adliye mahkemesi ceza dairesi tarafından incelenir. İnceleme, öncelikle dosya üzerinden yapılır; ancak gerekli görülürse duruşma açılabilir (CMK m.280). İstinaf mercii, hükmü kaldırarak yeniden karar verebilir, kararı düzelterek onaylayabilir veya başvuruyu reddedebilir. İstinaf ve temyiz, her ne kadar benzer işlevler taşıyor gibi görünse de aralarında önemli farklar vardır. En temel fark, istinafın hem maddi hem de hukuki denetim sağlaması, temyizin ise yalnızca hukuki denetimle sınırlı olmasıdır. Ayrıca istinaf mercileri, gerektiğinde yeniden delil toplayabilir, tanıkları dinleyebilir ve yeni bir karar verebilirken; temyiz mercisi, sadece kararın hukuka uygunluğunu denetler. Buna ek olarak, temyiz yolu yalnızca Yargıtay nezdinde kullanılabilirken; istinaf başvuruları Bölge Adliye Mahkemeleri nezdinde incelenir. Bu yönüyle istinaf, daha pratik ve hızlı bir denetim mekanizması sunar. Ceza muhakemesi hukukunda istinaf kanun yolu, ilk derece mahkemesi kararlarının
denetlenmesi ve hukuki güvenliğin sağlanması açısından hayati öneme sahiptir. Hem maddi hem de hukuki denetim sağlayarak, yargılamada ortaya çıkabilecek hata ve eksikliklerin giderilmesine katkı sunar.
