ÇEK – MODERN TİCARETİN VAZGEÇİLMEZ TEMİNATI
Ticari yaşamda güvenin en somut temsillerinden biri olan çek, özellikle vadeli satışların yaygın olduğu Türkiye gibi ülkelerde hâlen aktif bir ödeme ve teminat aracı olarak kullanılmaktadır. Ancak ekonomik dalgalanmalar, karşılıksız çıkan çek sayısındaki artış ve kötü niyetli bazı uygulamalar, çekin güven unsurunu zaman zaman zedelemektedir. Bu noktada, alacaklının elindeki çeke dayanarak başvurabileceği en etkin yollardan biri “çeke dayalı ilamsız icra takibi”dir.
1. ÇEKE DAYALI TAKİBİN HUKUKİ TEMELİ
Alacaklı, kambiyo senedine (poliçe, bono, çek) dayalı ilamsız icra takibi başlatma hakkına sahiptir. Bu takip türü, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 167 ve devamı maddelerinde düzenlenmiş olup, çeke bağlı olarak alacak talep etmenin özel ve güçlü bir yoludur. Bu yol, alacaklının uzun süren alacak davalarına girmeksizin doğrudan icra tehdidi ile borçluyu ödemeye zorlamasını sağlar.
Çek, kanunen bir ödeme aracı olup vade içermez. Ancak uygulamada “vadeli çek” kullanımı fiilen yerleşmiştir. Bu tür çeklerde, keşide tarihi ileri bir tarih olarak yazılır ve çekin o tarihten önce ibrazı yapılamaz. Vade tarihine göre işlem yapılması gerekirken, hukuken çekin her zaman görüldüğünde ödenmesi gerektiği unutulmamalıdır.
2. TAKİBİN BAŞLATILMASI: NELER GEREKİR?
Alacaklı, çekin aslını veya onaylı örneğini eklemek suretiyle kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile icra takibi başlatabilir. Takip talebinde yer alması gereken temel unsurlar şunlardır:
• Alacaklının ve borçlunun kimlik ve adres bilgileri,
• Takip konusu alacağın dayanağı olan çekin bilgileri (keşideci, lehtar, banka, çek numarası, keşide tarihi, tutar),
• Talep edilen ana para ve işlemiş faiz (varsa),
• Takip talebinin kambiyo senedine dayalı olduğu ibaresi.
Bu taleple birlikte İcra Müdürlüğü, borçluya 10 gün içinde borcu ödemesi veya 5 gün içinde itiraz etmesi gerektiğini içeren bir ödeme emri gönderir.
3. BORÇLUNUN İTİRAZ HAKKI VE SONUÇLARI
Kambiyo senedine dayalı takipte borçlunun itiraz süresi 5 gündür ve bu itiraz, yalnızca İcra Mahkemesi nezdinde yapılabilir. Diğer takip türlerinde olduğu gibi sıradan bir itiraz yeterli değildir; borçlunun itirazını ciddi ve somut dayanaklarla ispatlaması gerekir.
Örneğin:
• İmza inkarı,
• Bedelsiz çek savunması,
• Çekin zayi olması,
• Yetkisizlik gibi usul yönünden itirazlar.
Ancak unutulmamalıdır ki, borçlunun itirazı, takibi kendiliğinden durdurmaz. Alacaklı, borçlunun itirazının kaldırılmasını ve borçlunun mal beyanında bulunmasını talep edebilir. Mahkeme, duruma göre ihtiyati haciz kararı da verebilir.
4. ÇEKE DAYALI TAKİBİN ALACAKLI LEHİNE AVANTAJLARI
Bu takip türünün alacaklı lehine birçok avantajı vardır:
• Genel haciz yolundan daha hızlı ve etkili sonuç verir.
• Borçlunun itiraz süresi kısadır.
• İtirazın kaldırılması daha kolaydır.
• Mahkeme kararı olmaksızın ihtiyati haciz uygulanabilir.
• Borçlu aleyhine doğrudan ceza hukuku yolları (çek karşılıksızdır işlemi) da devreye sokulabilir.
Bu nedenlerle çek alacaklarında doğrudan kambiyo senedine dayalı takip başlatmak, alacaklının hukuk düzeni içerisindeki en güçlü kozlarından biridir.
5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Her ne kadar çeke dayalı takip hızlı ve etkili olsa da bazı teknik detaylara dikkat edilmemesi halinde takip iptal edilebilir. Bunlar arasında en sık karşılaşılanlar şunlardır:
• Çekin fotokopisi ile takip yapılamaz, aslı ya da noter onaylı sureti gerekir.
• Çekin zamanında ibraz edilmemesi, çekten doğan hakların kaybına neden olabilir.
• Takip başlatılacak yer (yetkili icra dairesi) doğru belirlenmelidir.
• Çekte ciro zinciri düzgün kurulmalı, lehtarın takip hakkı bulunmalıdır.
Bu nedenle, çekle ilgili alacaklarda icra süreci mutlaka bir hukukçu desteğiyle yürütülmeli, usulü hatalarla hak kaybına sebebiyet verilmemelidir.
SONUÇ:
Çek, yalnızca ekonomik bir belge değil, aynı zamanda ciddi hukuki sonuçlar doğuran bir senettir. Alacaklılar için, alacaklarını tahsil etmenin etkili bir yolu olan çeke dayalı icra takibi; zamanında, usulüne uygun ve dikkatle yürütülmelidir. Unutulmamalıdır ki, her çek arkasında bir hukuki düzen, ticari güven ve ekonomik dengeyi barındırır.
