Elazığ'ın göbeğinde Amerikan koleji! Harput'ta neler yaşandı?

Elazığ Harput'ta 19. yüzyılın sonlarında kurulan Harput Amerikan Koleji, bölgenin eğitim hayatında önemli bir yer tutmuştu. 1878 yılında American Board görevlisi misyoner Dr. Crosby H. Wheeler tarafından açılan okul, halk arasında Harput Amerikan Koleji olarak bilinirken, Amerikalı misyonerler tarafından Euphrates College, Ermeni cemiyeti tarafından ise Yeprad Golechy olarak adlandırılıyordu.

Amerikan Board of Commissioners for Foreign Missions tarafından desteklenen kolej, yalnızca eğitim alanında değil; kilise, yetimhane, hastane ve matbaa gibi farklı alanlarda da faaliyet göstererek Harput'un sosyal yapısında etkili oldu. Osmanlı topraklarında 1820’lerden itibaren çalışmalarını sürdüren teşkilat, daha önce İstanbul’da Robert Koleji’ni (1863) kurmuştu.

Başlangıçta yalnızca erkek öğrencilere yönelik eğitim veren Harput Amerikan Koleji, 1881 yılında ayrı bir binada açılan Kız Koleji ile kız öğrencilere de kapılarını açtı. İlk olarak "Ermeni Koleji" adıyla eğitim veren kurum, Osmanlı hükümetinin talebi üzerine 1888 yılında adını "Fırat Koleji" olarak değiştirdi. Kolejin amacı, kendi raporlarına göre "iyi eğitimli ve zeki Hristiyan liderler yetiştirmek" olarak kayıtlara geçti.

Kolejin temelleri 1855 yılında açılan Protestan okulu ile atıldı. 1859 yılında erkekler için, 1862’de ise kızlar için ruhban okulları faaliyete geçti. 1862'de İstanbul’da toplanan Yabancı Misyon Amerikan Heyeti, Anadolu'nun iç kesimlerinde kolejler kurulması gerektiğine karar verdi. Bu kararın ardından Dr. Wheeler, yeni bir kolej açmak amacıyla Amerika’da 140 bin dolardan fazla bağış topladı. Yerel Ermeni halkı da 40 bin dolarlık katkıda bulundu. Toplamda 180 bin doları aşan bir bütçeyle Harput Amerikan Koleji 1878 yılında kapılarını açtı.

1915 yılına kadar yaklaşık 600 mezun veren kolej, aynı dönemde Harput’ta bulunan Amerikan Konsolosluğu ile iş birliği içindeydi. O dönem birçok Ermeni vatandaşın Amerika'ya gitmesinde bu ağların etkili olduğu biliniyor. Harput'ta ayrıca Fransızlar tarafından açılan bir okul da eğitim hayatına katkıda bulunmuştu.

Dünya Savaşı yıllarında Harput Amerikan Koleji’nin binaları önce askeri eğitim kampı, daha sonra askeri hastane olarak kullanıldı. Cumhuriyet’in ilanından kısa bir süre sonra ise okul resmî olarak kapatıldı. Günümüze ulaşan herhangi bir yapı kalmadı. Harput Amerikan Koleji, Elazığ’ın eğitim ve kültür tarihinde derin izler bırakan önemli kurumlardan biri olarak hafızalarda yaşamaya devam ediyor.

Kaynak: elazig.ktb.gov.tr, TRT Arşiv Derleyen: Elazığ Hakimiyet Haber